Een project door Pilgrim Harbour, voorheen Historisch Genootschap Delfshaven in uitvoering genomen.

Dossier Aelbrechtskolk 51 Pand: Aelbrechtskolk 51, bouwdatum 1952
Lokaal bekend als voormalig horecapand ‘De Abrikoos’ 
Dossier begindatum: mei 2017
Status: dit project loopt nog

Beschrijving

Aelbrechtskolk 51 is een laag en zeer diep pand met een spierwitte lage gevel. Het begint aan de Aelbrechtskolk en komt uit op een afgesloten binnenplaats aan de Schans. Ruim een halve eeuw lang was dit de werkplaats van Machinefabriek Cupedo aan de Aelbrechtskolk 45, twee huizen verderop. Onderstaande foto’s van het vroegere interieur zijn terug te vinden in het Stadsarchief van Rotterdam.

Hieronder het bovenaanzicht via Google Maps – Link naar google maps
Aelbrechtskolk 51 “De Abrikoos” is het rood-omlijnde langwerpige pand in het midden. Het heeft een zwart dak en daar bovenop een langgerekt wit bovenlicht.

De historische waarde van het pand als Delfshavens erfgoed is betwistbaar. Echter, voor de bewoners aan de Aelbrechtskolk en Voorhaven blijkt het veel emotionele waarde te hebben. De kenmerkende witte gevel draagt voor hen bij aan het vertrouwde aanzicht van de westzijde van de Aelbrechtskolk.

Mei 2017: Geruchten

In mei 2017 ging het gerucht dat het pand was verkocht aan de gemeente. Het had te maken met plannen voor het Schans-Watergeus gebied. Dit alles was gebeurd zonder de bewoners aan de Aelbrechtskolk hierin vooraf te betrekken of vroegtijdig hierover te informeren. Het gerucht bleek juist. De reden die hiervoor nadien werd gegeven was dat men wilde voorkomen dat bij algemene ruchtbaarheid de prijs zou worden opgedreven.

Gemeentelijke plannen

Hieronder de links naar twee folders, waaruit blijkt dat Historisch Delfshaven is opgenomen in de herstructureringsplannen voor de aangrenzende wijk Bospolder.

Na het nodige onderzoek bleek ons dat het perceel van de Abrikoos was opgenomen in een uitgebreid plan, waarbij word aangegeven dat men de huizen in de Schans wil “gentrificeren” middels een woningcorporatie, dan wel wil verkopen als “kluswoning”. Het doel is om te appelleren aan bewoners met een hoger bestedingspatroon. De informatie over dit groots opgezette plan was overigens niet op www.rotterdam.nl te vinden bij het onderdeel over de wijk Historisch Delfshaven, maar bij de plannen voor Bospolder-Tussendijken, een naastgelegen wijk. 

Om de na de verbouwingen luxere en dus duurdere panden in dit geheel vernieuwde deel van de wijk aan de man te kunnen brengen, ontstond het plan om de Schans op de locatie van “De Abrikoos” door te breken naar de Aelbrechtskolk. Dit moet dan een nieuwe verbindingsweg worden met de Kolk. Ons genootschap is het daar niet mee eens, want als je iets unieks vermengt met iets alledaags, wordt het unieke daarvan de dupe. Een extra doorgang zal een nadelig effect hebben op karakter van het betreffende deel van Historisch Delfshaven.

Actie van buurtbewoners

Om het ongenoegen van de bewoners met de gang van zaken kenbaar te maken had een van hen al snel daarna enkele posters opgeplakt op de ramen van de Abrikoos. Om te voorkomen dat het een anonieme proclamatie zou worden zonder mogelijkheid tot reageren, heeft ons genootschap hieraan incidenteel toestemming verleend tot het gebruik van haar logo opdat het kan functioneren als aanspreekpunt. Het Historisch Genootschap Delfs Haven is nadrukkelijk geen actiegroep, maar soms is ingetogenheid niet de beste keuze. Er ontstond al snel enige ophef onder lokale bewoners en bezoekers en vooral onder de gemeentelijke initiators van dit plan. Zij waren na hun nalatigheid in communicatie niet gelukkig met dit onverwachte burgerinitiatief. Dit leidde tot een gesprek tussen de bestuursleden van het genootschap en een vertegenwoordiger van de gemeente Rotterdam (manager gebiedsontwikkeling). Hij werd vergezeld door de gemeentelijke wijkmanager, die tijdens het gesprek toegaf dat hij een en ander wellicht beter had kunnen communiceren.

Tijdens het gesprek werd medegedeeld dat de gemeente het perceel had opgekocht omdat “de gelegenheid zich voordeed en men er in de toekomst waarschijnlijk wel iets mee wilde doen”. Dat kon verkoop zijn, of na sloop een doorgaande weg of een parkje. Het pand was niet bruikbaar in de huidige staat want “de houten vloer was compeet doorgerot” (wat achteraf niet waar bleek te zijn).

Een voorlichtingsavond over de plannen werd aanvankelijk aangekondigd als handelend over de Schans m.b.t. overlast en huisvuil. Bewoners kunnen daarbij aan de stadsmarinier vragen stellen. Echter, twee dagen voor aanvang werd medegedeeld dat het ook te gaan over de gemeentelijke plannen met de Abrikoos, nu onder leiding van managers van de gebiedscommissie. Wel een verandering: er werd hier nu een kwestie behandeld met een veel breder belang. Opvallend: slechts enkele bewoners rond het pand Abrikoos kregen een uitnodiging in de bus, de rest van de straat niet. Men hoopte blijkbaar niet op grote aanloop vanuit Historisch Delfshaven. Een van de leden van Genootschap Historisch Delfs Haven heeft deze groep (op persoonlijke titel) via het buurtplatform www.nextdoor.nl en Facebook opgeroepen om vooral wél te komen.

Historische verbinding Schans Aelbrechtskolk?

Het schrijven van de deelgemeente per 03-07-2017, link: Nieuwe invulling Aelbrechtskolk 41 pdf

In een gemeentelijk schrijven stelt de voorzitter van de gebiedscommissie over deze locatie: “Het is een van de voormalige verbindingen tussen de Schans en de Aelbrechtskolk die in de loop van de tijd is gedicht met een gebouw”.

Het was inderdaad een ven de verbindingen, maar niet voor menselijk verkeer. Op deze locatie was ooit de Rietmakerssteeg. Een steegje met een vrij normale breedte aan de kant van de Schans. Die steeg liep echter dood op de huizen aan de kolk die de doorgang nagenoeg afsloot. Er was slechts een smalle 30 à 40 cm brede ruimte tussen de panden die hoogstwaarschijnlijk de functie had van hemelwaterafvoer vanaf de hoger gelegen Schans naar de Kolk.

Drie foto’s van het steegje. De linkerfoto vanaf de Kolk, met het sterk vooroverhellende en vervallen klokgevel-pandje, d.d. ca 1950, voordat het kort daarna werd afgebroken en vervangen door het huidige pand, dat nu bekend staat als ‘de Abrikoos’. Tussen dat oude pand en het pand ernaast is een smalle opening waarneembaar. De middelste foto met het meisje met schort voor de smalle deuropening is van rond 1900. Het hier nog niet vervallen pand met de klokgevel dad toen nog een etalagekast. De rechterfoto is uit 1930 en is genomen vanaf de Schans. Ook hier is aan het einde van de steeg de zeer nauwe opening te zien.

De informatie over de genoemde situatie is voor iedereen die dat wil eenvoudig op internet te vinden. Het stadsarchief heeft diverse foto’s van rond 1900 van deze exacte plaats aan de kolk (zie hierboven) en tevens bestaat er een Kadastrale kaart gedateerd 1811-1832 met het minuutplan Delfshaven (zie hieronder), waarop deze smalle tussenruimte staat afgebeeld. Die kaart, net als de middelste foto hierboven, doet eveneens vermoeden dat het hier niet meer dan een afvoerkanaal betrof. Pas rond 1890 werd in Rotterdam-centrum begonnen met de aanleg van het ondergrondse rioolstelsel. 

Afgezien daarvan zijn er al meer dan genoeg stegen en wegen (6 maar liefst, waarvan 4 direct naar de Schans) tussen de Kolk/Voorhaven en de aangrenzende wijk. Wat de bereikbaarheid betreft is de toegevoegde waarde van het doorbreken van deze gevelrij nihil.

Uitsnede uit de Kadastrale kaart 1811-1832 minuutplan Delfshaven, Zuid Holland, sectie A, blad 01 (MIN08033A01). Bron: Beeldbank RCE. De pijl wijst naar de steeg. Aan de onderkant is de oude aarden wal van de schans aangegeven. De straat is hiernaar vernoemd.De communicatie met de gemeente Rotterdam. Links naar de documenten: 

Er is eind oktober 2017 een bijeenkomst geweest waarbij bewoners en vertegenwoordigers van “de Coolsingel” van gedachte konden wisselen. Hiervan is een videoimpressie is gemaakt. Open Rotterdam heeft het online gezet:

Twee zaken in deze video vallen onmiddelijk op:

Vanuit cultuur-historisch oogpunt:

In documenten (zie onderaan dit blok) op de website van Rotterdam.nl is te lezen dat dit Rijksbeschermd stadsgezicht aan beide zijden van de Kolk wordt gekenmerkt door aaneengesloten huizenrijen van historische panden, slechts onderbroken door zeer smalle steegjes. 

Vanuit maatschappelijk oogpunt:

Zowel de voor- als tegenstanders van de sloop spreken over de onveilige situatie in de Schans, Schansstraat en Watergeusstraat (“een slecht gebied waar een hoop te doen valt”, dixit Van Vliet). Dit is vreemd.

Als er daadwerkelijk sprake is van een onveilige situatie op straat (de bekende overlast i.v.m. drugshandel en agressie), dan dient de gemeente over te gaan op handhavende maatregelen. Zo lijkt het of men dit zgn. “beheersings-probleem” tracht uit te smeren naar de aangrenzende wijk. Alsof men vanuit de Schans snel moet kunnen wegvluchten naar de veilige/aantrekkelijke Aelbrechtskolk en Voorhaven via een extra doorgang. Dat geeft te denken, ook voor de beoogde aspirant kopers en/of huurders uit het hogere segment. 

NB. Over de achtergrond van Delfshaven Coöperatie kunt u meer lezen op hun website

In het document 12gr3131a_Bijlage_a-_Ontwerpbestemmingsplan_Delfshaven.pdf op de gemeentewebsite is onder punt “3.3.2 Beschermd Stadsgezicht Delfshaven” de volgende duiding te vinden: “Kenmerkend voor de ruimtelijke opbouw van Delfshaven zijn de langgerekte gesloten bouwblokken, slechts door merendeels smalle stegen onderling gescheiden. De bebouwing staat ononderbroken direct aan de kade, straat of steeg. Voor zover er door de intensieve bebouwing al sprake is van erven en tuinen, liggen deze binnen de bouwblokken besloten. Alleen aan het Achterwater grenzen enkele tuinen aan de straat”.

Maart 2018

In het kader van het ontwikkelingsplan heeft de Gemeente Rotterdam in maart 2018 een video op Youtube (link) geplaatst over Delfshaven, met als titel: “In het oog van de orkaan, een schitterend portret van historisch Delfhaven en Schans Watergeus”.

Het is zeker geen onaardige impressie, maar er wordt wel subtiel aangestuurd op de voorgenomen veranderingen in de Schans en een nieuwe verbinding naar Delfshaven. Bij de interviews had doorvragen naar de visies van de bewoners over gewenste verbeteringen het verhaal interessanter gemaakt en minder sturend doen overkomen. 

Even een weetje: de in de video genoemde architect Carel Weber, de bedenker van dat sinds de bouw hevig bekritiseerde woningblok dat tegen de molen werd aangebouwd, werd indertijd door een aantal van zijn vakbroeders uitgeroepen tot “de slechtste architect van Nederland”.

De hierop volgende Rapportage Historisch Delfshaven Schans-Watergeusgebied Rotterdam (pdf) van Steenhuis en Meurs is zeker de moeite waard om te lezen. Ook dit is weer een promotionele publicatie als onderdeel van de beoogde veranderingen in dit gebied. Het onderwerp is de stedelijke ontwikkeling in dit stadsdeel na 1900.

Hoewel het gedeelte over de voor Delfshaven zo kenmerkende historie van voor 1900, gezien een aantal onjuistheden, het gevolg lijkt van mager onderzoek*, worden alle topografische aanpassingen van na 1900 uitvoerig en eerlijk beschreven, met veel verduidelijkende illustraties. De bedenkelijke rol die de Gemeente Rotterdam heeft gespeeld bij het afbreken van Delfshavens’ cultureel erfgoed wordt zonder reserves benoemd. Opvallend is het dat de grote havenuitbreidingen in Delfshaven (en uiteraard Charlois) de opmaat waren voor Rotterdam als wereldhavenstad. Desondanks komt duidelijk in de analyse naar voren dat voor het Rotterdamse Gemeentebestuur het geannexeerde Delfshaven nooit meer is geweest dan een kolonie, net als het vroeger was voor Delft: een noodzakelijk kwaad, een wingewest om flink aan te verdienen en weinig aan uit te geven. Sommige Caraïbische Nieuwe Nederlanders in deze wijk zullen zich hierin wellicht kunnen herkennen. Hoe zat dat ook alweer met die herstelbetalingen….?

(* Betreffende het “mager onderzoek“:…

Bijv. op pag. 13 over “rijke Delfshavenaren met lusthoven”. Er is alle reden om aan te nemen dat rijke Delftenaren met bedrijven in “de haven”, gewoon in hun herenhuizen en villa’s in Delft woonden, bij de overige Delftse elite (o.a. handelaren in laken en bier). Het ligt daarmee ook voor de hand dat de aan hen toegeschreven “lusttuinen aan de Schans op 18e-eeuwse landkaarten”, gewoon een cartografische weergave waren van de boomgaarden en moestuinen van Delfshavense tuinders. Het wordt erger: de afbeelding op pag. 67 die werd gebruikt in de analyse was duidelijk iemands fantasie. Wie enige kennis heeft van de historie van Delfshaven kan zien dat die kaart geen realistische weergave is maar één grote lusttuin rondom een niet bestaande kerk.

Ook in de video gaat het fout. Als de fabrieksarbeiders bij stokerijen werkelijk “werden uitbetaald in jenever”, dan moest een werkgever wekelijks op zoek naar nieuw personeel. En de armoede in Delfshaven na de verzelfstandiging kwam niet “omdat ze niet gewend waren zelf een stad te besturen”, maar omdat de VOC als belangrijkste werkgever was opgeheven en inkomsten uit de haringvisserij terugliepen. Die leverden het leeuwendeel van de 18e-eeuwse lokale economie. Het was niet voor niets dat na 1800 massaal werd overgestapt op de nog enigszins lucratieve jeneverproductie.


In juli 2018 heeft ons genootschap bij Stadsontwikkeling Gemeente Rotterdam betreffende de het pand “Abrikoos” het voorstel gedaan om, zolang er nog niets met het pand gebeurt, er een tijdelijke etalage in te richten. Deze oplossing zorgt ervoor dat dit stukje van de Aelbrechtskolk nog steeds een verzorgde indruk maakt en het pand niet oogt als een bouwval, zoals op het moment van schrijven het geval is. 

Ons voorstel is het plaatsen van de maquette van Delfshaven van rond 1900 die wij ook hebben geëxposeerd tijden de Open Monumentendagen in 2017. Daartoe zal er verlichting aan de binnenzijde van de gevel moeten worden aangebracht. Wij hebben de betrokken personen bij Stadsontwikkeling de onderstaande artist impressiontoegezonden, om te laten zien wat wij voor ogen hebben. De gemeente heeft hierop nog niet positief naar ons gereageerd. 

In juli 2018 heeft ons genootschap bij Stadsontwikkeling Gemeente Rotterdam betreffende de het pand “Abrikoos” het voorstel gedaan om, zolang er nog niets met het pand gebeurt, er een tijdelijke etalage in te richten. Deze oplossing zorgt ervoor dat dit stukje van de Aelbrechtskolk nog steeds een verzorgde indruk maakt en het pand niet oogt als een bouwval, zoals op het moment van schrijven het geval is. 

Ons voorstel is het plaatsen van de maquette van Delfshaven van rond 1900 die wij ook hebben geëxposeerd tijden de Open Monumentendagen in 2017. Daartoe zal er verlichting aan de binnenzijde van de gevel moeten worden aangebracht. Wij hebben de betrokken personen bij Stadsontwikkeling de onderstaande artist impressiontoegezonden, om te laten zien wat wij voor ogen hebben. De gemeente heeft hierop nog niet positief naar ons gereageerd. 

Eind november 2018 was het pand gedurende korte tijd gekraakt. De kraakactie werd zonder problemen beïndigd. Mogelijk was het ontbreken van gas, licht en sanitaire voorzieningen in deze wintermaanden een van de redenen dat de jeugdige krakers zich hebben bedacht. Een pand dat door verwaarlozing een vervallen indruk maakt lokt dit soort acties nu eenmaal uit. Ons genootschap heeft de situatie op 6 december middels een kritische brief aangekaart bij het gemeentebestuur. Zij zijn als eigenaar en beheerder van Aelbechtskolk 51 verantwoordelijk. (PDF)

Het is na half december 2019 al veel mensen opgevallen: de maquette van het Delfshaven van 1782 – toen werd het linieschip ‘Delft’ gebouwd – tentoongesteld in de etalage van de Abrikoos. Deze maquette is afkomstig uit de boedel van Scheepswerf de Delft. Dit project aan de Schiehaven is helaas failliet gegaan. De maquette die daar in de hal stond is tijdens de veiling van de boedel aangekocht door Rob de Vos, iemand die Delfshaven een zeer goed hart toedraagt. Hij heeft de maquette dus ter beschikking gesteld aan Delfshaven en ons gevraagd de maquette een goede plek te geven. Uiteindelijk waren, na veel discussie en heen en weer gemail, alle gemeentelijke afdelingen akkoord met de plaatsing en heeft de Abrikoos, ook tijdens de festiviteiten van het Pelgrimsjaar Delfshaven400 weer een passende uitstraling, met oog voor de historie van Delfshaven.

En hoe nu verder met de Abrikoos en wat daarmee samenhangt? Wij zijn en blijven van mening dat sloop geen optie zou mogen zijn. Het pand is zeker niet versleten en voor meerdere doeleinden bruikbaar te maken. Denk maar aan al die voorzieningen die verdwenen zijn in de afgelopen jaren. De plannenmakers willen het breder trekken: ook de niet-gebruikte ruimte achter het pool-cafe tot de ijssalon zou meegenomen moeten worden in de planvorming en ook het Watergeusplein. Wij zullen zeker actief blijven meedenken over al die plannen en voornemens. Maar wel met in ons achterhoofd het behoud van uitstraling en karakter van Historisch Delfshaven.

Onze opties / voorstellen

Geen optie is: een doorgaande weg die het beeld van de straat aantast. Het zou de 7e toegang naar deze straat worden, dus per definitie onnodig. Al vanaf de annexatie door Rotterdam is het historische deel van Delfshaven schandalig behandeld door de Coolsingel. Of zoals de laatste burgemeester van Delfshaven, Jhr. Frédéric van Citters, het in zijn afscheidsrede noemde: “als een stiefkind”. In het verlengde daarvan zou men, met enig cynisme, ook dit ‘historisch verantwoord’ kunnen noemen, maar hopelijk wil het gemeentebestuur niet op deze manier de geschiedenis in gaan. Over de politici en architecten die verantwoordelijke waren voor de “vernieuwingen” aan de voor en achterhaven in de vorige eeuw wordt ook niet bepaald met waardering en respect gesproken door sommige historici en (oud)Delfshavenaars.

Optie 1: laten zoals het nu is (bovenste foto van dit pand op deze pagina) en het pand een nieuwe bestemming geven. Zie het als wat het is: potentieel industrieel havenerfgoed. De enige reden die men kon geven voor de sloop van deze voormalige machine-werkplaats van Cupedo, was dat de houten vloer rot is. Dat komt niet over als een plausibele reden om een heel gebouw te slopen. Bovendien blijkt het achteraf niet waar te zijn.

Optie 2: Indien de Abrikoos daarwerkelijk moet worden gesloopt, geeft de impressie hieronder in onze ogen het beste alternatief. Bouw er het winkeltje met de originele lichte klokgevel van het pand dat halverwege de vorige eeuw werd afgebroken. Met achter die gevel uiteraard een modern pand. Het is zeker mogelijk, want deze methode wordt wel vaker toegepast in historische woonkernen.

Januari 2022 | een nieuw jaar, een nieuw voorstel
De gemeente Rotterdam blijft volharden in haar overtuiging dat er een doorgang moet komen van de Schans naar de Aelbrechtskolk. Omdat een geen “gat” in de aaneengesloten bebouwing voor ons geen optie is, hebben wij in 2021 een alternatief bedacht waar ook de gemeenteambtenaren in mee kunnen gaan. 

Ons voorstel is het huidige beeld van het front van de Aelbrechtskolk in stand te houden, overeenkomstig de uitgangspunten van het beschermde stadsgezicht. De eerste kenmerkende witte portalen van de ‘Abrikoos’ blijven staan als gevel. Dat wordt dan opnieuw de locatie voor de maquette. Als dat de definitieve invulling wordt van het pand kan er veel meer mee gedaan worden als promotie instrument voor historisch Delfshaven met veel mogelijkheden.

Aardig detail: in het verleden was er ter hoogte van de Aelbrechtskolk een steeg: de Rietmaker-steeg. Die was breed aan de zijde van de Schans en hooguit een halve meter aan de Kolk-zijde. Op de plek van het huidige halletje van de Abrikoos kan een doorgang voor wandelaars gemaakt worden tussen het pleintje met nieuwe woningen aan de Schans en de Kolk. Het Rietmakershofje zou daarvoor een zeer passende naam zijn en zeker een betere benaming dan het voorgestelde “Abrikoosstraat”.

Hiermee wordt aan alle partijen tegemoet gekomen: de gemeente krijgt de doorgang die zij zo graag wil hebben, het wordt geen doorgang voor bezorgscootertjes waar de omwonenden ernstig hinder van kunnen ondervinden en wat tot gevaarlijke situaties kan leiden. De maquette kan worden gehandhaafd voor de vele kijkers die regelmatig voor de etalage staan. En als dan het stukje Abrikoos dat blijft staan en wordt aangepast tot informatiepunt voor Historisch Delfshaven, krijgen de bewoners iets terug van wat in de afgelopen jaren is wegbezuinigd.

Om belangstellenden zo goed mogelijk te informeren over ons voorstel in aanloop naar de informatieavond op 25 januari 2022 hebben wij o.a. drukwerk ontwikkeld en verspreid over adressen rond de haventjes en de staten daarbuiten. Dit is de digitale versie van de folder: 2022 folder Aelbrechtskolk 51-web.pdf

De beheerder van  Altstadt Rotterdam was zo vriendelijk om onze voor deze actie ontwikkelde rollup bannerachter een van de etalageruiten te plaatsen.

wordt vervolgd…