De Havenstraat heette voor de annexatie door Rotterdam in 1886 de Rotterdamse Dijk. Dit was een Delfshavens deel van de Schieland Hoge Zeedijk, waarvan het gedeelte tussen het Vasteland en de Havenstraat na de annexatie werd omgedoopt tot Westzeedijk. Het was van oudsher een belangrijke doorgaande weg tussen Rotterdam en Delfshaven en Schiedam, want de Binnenweg bestond nog slechts uit paadjes tussen de landerijen. Zoals dat gaat bij annexaties, waren de meeste op historische wijze ontstane topografische benamingen al in gebruik. Rotterdam had bijvoorbeeld al een Oude en Nieuwe Haven, een Schiedamse Dijk, een Groenendaal, een Kolk en ook een Rotterdamse Dijk. De Havenstraat heeft zelfs ooit de naam Hoogstraat gedragen. In de 19e eeuw was dit een deftige winkelstraat waar de middenstand en welstand huisden. Aan de kades stonden voornamelijk havengerelateerde panden.

Er was ook een Beneden de Rotterdamse Dijk. Dat was de lager gelegen parallelweg. Voorheen heette die weg “De Groenen Daal”. Deze weg werd bij de annexatie in 1886 hernoemd tot  Beneden Havenstraat en moest uiteindelijk plaats maken voor de nieuwe Coolhaven, die vorige eeuw werd aangelegd.

De Zeedijk rond 1800

Wie in de 18e eeuw vanuit Rotterdam naar Delfshaven of -via- naar Schiedam reisde, deed dit meestal over de Hoge Zeedijk. De oorspronkelijke Zeedijk liep tot aan het Droogleever Fortuynplein ongeveer gelijk met de Westzeedijk. Daarna liep deze rechtstreeks naar de Waaldijk, over de huidige Pieter de Hoochstraat.

Men verliet de stad via de Schiedamsepoort. De weg leidde langs boerderijen en woonhuizen beneden aan de dijk. Onderstaande tekeningen van Gerrit Groenewegen schetsen hiervan een interessant en sfeervol tijdsbeeld. De ergste vlekken en verkleuringen heb ik overigens bijgewerkt. 

We beginnen de route over deze dijk bij de Schiedamsevest. In het midden de Schiedamsepoort. Rechts, bij de sluis, die de vest met de Zalmhaven verbindt, wordt gezwommen door kinderen. Een paar vrouwen spoelen de was in het vestwater. Erachter zien we de huizen aan de zuidzijde van het Vasteland.

.

Blijkbaar was deze dijkweg eeuwenlang een lommerrijke laan waar het goed toeven was. Het rook er naar de bloemen en kruiden van de tuinen aan de dijk. Langs de huisjes onderaan de dijk liep een benedendijkse weg, waarvan ze waren gescheiden door een sloot. Deze in 1702 ingedijkte kwelder tussen de Zeedijk en de Maas noemde men de  Muizenpolder of ‘t Muyzenverdriet, vanwege de aanvankelijke muizenplagen. Rijke Rotterdammers hadden er na de indijking hun buitenverblijven: theekoepels, buitenplaatsen, stallen en oranjerieën. Nu is dit de wijk “Nieuwe Werk”. In 1852 is hierop aanluitend  Het Park aangelegd. Dit deel ten westen van de Kievietslaan viel voor de annexatie onder Delfshavens grondgebied. (kaart polder)

Tolhuis bij de Bontepaal, ter hoogte van de Kievietslaan bij Het Park, stond op de grens tussen Rotterdam en Delfshaven (Delft). De tekening, gezien vanuit oostelijk richting, dateert van tussen 1779 en 1800.

In de 19e eeuw werd het tolhuis verbouwd. Een foto uit 1890. De paard en wagen komen vanaf Delfshaven. Wie deze weg volgde kwam na een bocht uit bij de Rotterdamse Dijk en de Waaldijk in Delfshaven.

De Havenstraat / Rotterdamse Dijk rond 1800. Aan de linkerkant, net buiten het zicht, bevindt zich Het Groene Weggetje over de Waaldijk. Op de voorgrond zien we de bocht vanaf de Hoge Zeedijk. Toen heette deze weg nog de Rotterdamse Dijk. Links van de dijk bevindt zich de Compagnieswerf aan de Buizenwaal met het Zee Magazijn van de VOC-Delft. Ook deze tekening is van Gerrit Groenewegen, die vlakbij de Bontepaal langs de dijk woonde, tussen het Rotterdamse en Delfshavense stadsleven in.

Klik HIER of op de afbeelding hierboven voor een grotere versie. 
Over Gerrit Groenewegen en zijn fraaie Delfshavense prenten is meer te lezen op deze pagina.

20e-eeuwse ingrijpende veranderingen

Op onderstaande uitsnede uit een kadasterkaart uit 1830 heb ik in wit de Schiedamseweg en in blauw de Coolhaven ingetekend. De doorbraak van de Binnenweg naar Schiedam, door de aanleg van de Binnenweg, heeft vooral aan de kop van Delfshaven grote gevolgen gehad. De aanleg van de Coolhaven en later de verbinding naar de Achterhaven, het water heb ik blauw gemarkeerd, ging ten koste van een groot deel van de Havenstraat. Op dit deel van de kaart bleef alleen het huizenblok aan het Achterwater daarbij gespaard. Verder werd alles tot aan de Oranje-Nassaustraat (op deze kaart heette die nog de Langebrug Steeg) afgebroken, vanwege de nieuwe havenkades en het bochtige talud naar de nieuwe Achterhavenbrug. 

De Coolhaven werd tussen 1922 en 1933 aangelegd, waarbij de sluisverbinding tussen de Schie en de Kolk werd gedicht. Na de stormvloed van 1953 werd besloten de Ruigeplaatsluis verbinding tussen Delfshaven en de Nieuwe Maas af te dammen. Om naderhand de oude havens weer bereikbaar te maken voor kleine scheepvaart, werd tussen 1962 en 1964 een verbinding tussen de Achterhaven en de Coolhaven gegraven. Hiervoor moest een deel van de Havenstraat en de oostzijde van het het Piet Heynplein worden afgebroken. De Achterhavenbrug verbindt sindsdien de beide delen van de Havenstraat.

Op een uitsnede van een oude kadasterkaart heb ik de meest ingrijpende 20e-eeuwse topografische veranderingen duidelijk gemarkeerd. Klik hier of op de kaart om een gedetailleerde versie te openen.

Havenstraat in de twintigste eeuw

We staan op de Nieuwe Binnenweg voor het Lage Erf en rechtuit zien we Café De Winter op deze prent uit 1912. In het verlengde van de boom is Herberg de Vergulde Swaen zichtbaar. Het lichtgrijze pand met de klokgevel is het hoekpand Aelbrechtskolk – Mathenesserdijk. Dat is een huizenblok dat rond 1910 werd gesloopt om ruimte te maken voor de Schiedamseweg. Links kijken we de (donkere) Havenstraat in. Ook het huizenblok aan het Lage Erf waar we hier tegenaan kijken werd daarbij gesloopt. Dat zowel deze huizen als een deel van het Lage Erf in het pad van de Schiedamseweg lagen is op de kaart hierboven goed te zien. De rest van het Lage Erf verdween toen de Schie werd doorgtrokken naar de Coolhaven.

Vervolgens de beschrijving een foto die van rond de eeuwwisseling zou moeten zijn. Als die kabels in de lucht de bovenleiding voor de tram is, dan is de foto van na 1906. Dat jaar werd de stoomtram vervangen door een elektrische variant. We kijken vanaf de Binnenweg via de Afrol naar de Havenstraat en in de Voorstraat, waar het torentje van het Zakkendragershuisje meteen opvalt. De omnibus van de M.A.V. aan het Lage Erf heeft blijkbaar weer eens panne. Achter de omnibus zien we weer het huizenblok tussen de Havenstraat het lage Erf, met Café De Winter. Alle huizen aan de Havenstraat ter rechterzijde van het hoge pand met de trapgevel zijn bij de aanleg van de Schiedamseweg gesloopt.

Hieronder twee opnames die zijn genomen vanuit de Havenstraat met voor ons de Aelbrechtsbrug en de Mathenesserdijk. In de verte zien we heel vaag de molen op de hoek met de Noordschans. Als voor Café De Winter op de splitsing rechtaf gaan komen we uit op het Lage Erf en de Binnenweg. Links vooraan gaan we de Voorstraat in naar de Aelbrechtskolk oostzijde.

De drie meest linkse panden, waarlangs men de Voorstraat inloopt, staan er nu nog steeds. Verder is alles wat we zien in 1910 afgebroken. Aan de achterzijde van de drie huizen loopt de Aelbrechtskolk.

Op de linker foto: Drie jongens: A. en W. Bens en J. van Mark op het trottoir van de oostzijde Havenstraat, ongeveer voor huis nr. 160. Op de rechterfoto hierboven zien ze het punt waar we vanaf de Nieuwe Binnenweg de Havenstraat inkomen. Het meest linker pand zien we op de foto hieronder ook en het rechter pand is het sluisgebouw. Het pand ertussen is wel te zien op andere foto’s uit 1900 maar op de foto direct hieronder is het blijkbaar vervangen.

Op de foto hierboven zien we het pand op Havenstraat 11 in aanbouw en de foto is daarmee uit 1897, volgens de gegevens in het kadaster. De fotograaf staat aan het eind van de Binnenweg op “de hol” of “de afrel”, zoals de oprit naar de dijk werd genoemd. Op deze plek bevindt zich nu de Lage Erfbrug. Aan onze rechterhand ligt dat Lage Erf, een plein aan het eindpunt van de Schie. Half verscholen achter een boom die op latere foto’s ontbreekt, zien we café De Winter.

Hieronder een interessante foto uit 1900, nog voor de komst van de tram. Het begin van de Havenstraat (noordzijde) gezien vanaf de hoek Mathenesserdijk/Aelbrechtskolk. Het voorste pand is de bakkerij van de heer J.H.M. Büsemeyer. Het andere hoekpand is Café De Winter. Links van de bomenrij lag toen binnendijks de Beneden Havenstraat. Links op de foto zien we op het Lage Erf de omnibus staan bij het begin van de Nieuwe Binnenweg.

Deze bakkerij aan de sluis is ook te zien op de pagina  De kop en de sluis rond 1900

Op onderstaande foto uit ca.1900 kijken we de Havenstraat in naar het zuiden, met aan linkerzijde de Beneden Havenstraat en rechts de Voorstraat. De Beneden Havenstraat heette voor de annexatie de Groenen Daal. De aflopende weg naar links is De Afrel (ook wel De Afrol of De Hol genoemd). 
Ook zien we op deze foto het spoor van de stoomtram (bron), die tussen 1881 en 1906 reed tussen Rotterdam en Schiedam.

Boven: de Havenstraat met links de Oranje-Nasaustraat en rechts de Beneden Havenstraat. Ca. 1900

Onder: de Havenstraat in 1953. Rechtsaf is de Oranje-Nassaustraat en links de Willem Buytewechstraat.

Links op de foto de kerk van de Sint Antonius Abt. Deze kerk was van 1863 tot 1918 in gebruik voor de rooms-katholieke eredienst. In 1933 is het gebouw, inmiddels gedegradeerd tot opslagruimte, gesloopt. 
De achterkant van deze kerk grensde aan de Buizenwaal, te zien op de pagina over verdwenen molens.

Straatbeelden in de Havenstraat van rond 1900

De voormalige apotheek van vader en dochter Vuylsteke op een winterse dag. Apotheekhoudster en politica Drs. L.A.M. (Lucie) Vuylsteke was een bekende persoonlijkhijd in Delfshaven. Zij heeft destijds strijd gevoerd voor het behoud van historisch Delfshaven. Dit karakteristieke pand is gelukkig bewaard gebleven.

1927 De huisnummers van links naar rechts: 49a-51b t/m 33

1912 de westzijde van de Havenstraat

Er is uiteraard ook een pagina over de Havenstraat van nu.