De Delfshavense havenhoofden mogen hier vanwege hun historische belang voor Delfshaven uiteraard niet onvermeld blijven. Eeuwenlang zijn ze met hun molens en werven een vast herkenningspunt geweest voor de scheepvaart op de Nieuwe Maas (voorheen Merwe) en de thuiskomende vissers en koopvaarders.

Hierboven een afbeelding van Coenreat Decker uit (waarschijnlijk) 1678. Delfshaven, gezien vanaf de Maas.
Een versie in hoge resolutie is te vinden op www.rijksmuseum.nl

De tekening hieronder is van de hand van Gerrit Groenewegen, 1754 – 1826. 

Groenewegen woonde aan de Westzeedijk. Nadat hij als scheepsbouwer een been verloor legde hij zich toe op de teken en schilderskunst. Vooral zijn tekeningen van schepen en de werven rond Rotterdam zijn bekend geworden. U vindt dan ook regelmatig werk van zijn hand op deze website.

Het Midden- en Westerhoofd, gezien vanaf het Oosterhoofd.

Delfshaven werd rond 1400 gesticht door de stad Delft als een vooruitgeschoven zeehaven. 
De dichtslibbende monding van de Schie maakte die functie echte steeds precairder. Door verzanding van de Nieuwe Maas had zich sinds 1740 de voortdurend groeiende Ruigeplaat gevormd. Schepen werden allengs groter en kregen bijgevolg meer diepgang. Veel schippers begonnen, vanwege de moeilijke toegang tot de Voor- en Achterhaven, Delfshaven te mijden en gaven de voorkeur aan de havens van Rotterdam. 

Op deze 19e eeuwse kaart zien we in het midden de Ruigeplaat die de monding van de Schie blokkeert. 
De toegang tot Delfshaven vanaf de Maas was alleen nog mogelijk via een tussen de Ruigeplaat en Delfshaven ontstane rivierarm, genaamd de Kous. (de West- Midden- en Oostkous) 

In het kader van het plan “Caland” uit 1867 is tussen 1871 en 1874 de Ruigeplaat in het verlengde van de Delfshavense Schie doorgraven. In dit kanaal, de Schiemond genoemd, werd in 1873 een sluis gemaakt tussen de Nieuwe Maas en de na tweezijdige afdamming van de voormalige Maasarm overgebleven Middenkous. Hieronder een foto uit 1873 met de sluismuren in aanbouw.

Pieter Caland (1826 – 1902), een waterstaatkundige, onderzocht in een staatscommissie de gehele vervoersproblematiek voor het westen van Nederland. Al in januari 1858 presenteerde Pieter in de commissie het voorstel om de Maas vanaf Krimpen onder handen te nemen en een “nieuwe” doorsteek te maken door de Hoek van Holland. De monding zou weer trechtervormig moeten worden, net als vroeger het geval was geweest, want hij had berekend dat alleen met een grote trechtermond de getijden van eb en vloed voldoende moesten zijn om de Maas tot Krimpen zonder extra baggeren op diepte te houden voor de “normale” schepen van maximaal 140 bij 18 meter. 
De commissie nam het voorstel van Pieter Calland over, maar voegde er wel aan toe dat er parallel aan het water ook een spoorlijn aangelegd moest worden.

bron: www.engelfriet.net/

Over de Ruigeplaatsluis werd in 1906 een brug gebouwd vanwege de groeiende verkeersdrukte tussen Rotterdam en de westelijke havens. Op die plaats ontstond de Schiehaven. Aan de westkant van de Schiemond vestigde zich in 1902 de snel groeiende scheepswerf van Bartel Wilton. 

De Ruigeplaatbrug met het spoortraject kort na de voltooiing in 1906. Op de voorgrond de Schiemond met de Ruigeplaatsluis die de Voorhaven via de Middenkous verbond met de Nieuwe Maas. Rechts van waar het witte gebouwtje linksboven ligt nu het Hudsonplein. Voor de molen Het Vertrouwen aan de Schans is op deze foto de kleine scheepswerf te zien van De Ridder, voorheen Van Duyl en De Kruyff. 

De foto is genomen vanaf de Delfshavense watertoren en die we zien op twee afbeeldingen hieronder, uit ongeveer 1900. De watertoren werd gebouwd in 1883 en uiteindelijk afgebroken in 1968. Tegen de oostzijde van deze toren werd in 1884 een marmeren gedenksteen geplaatst ter ere van burgemeester F. van Citters, als dank voor zijn aanhoudende inspanning om de drinkwaterleiding in Delfshaven gerealiseerd te krijgen.

Er is een mooie pagina over deze watertoren te vinden op watertorens.eu met interssante extra foto’s.

De afbeelding hierboven uit de jaren dertig van de vorige eeuw laat Delfshaven zien in haar hoedanigheid als zeehaven. Het aangemeerde schip in de Achterhaven ligt met de boeg in de richting van de Ruigeplaatsluis vanwaar het de Nieuwe Maas kan invaren. Hieronder een aardige overzichtsfoto met de molens.

Als u op de foto hierboven klikt opent deze groter in een nieuw venster.

Een blik in de Achterhaven vanaf de Middenkous, op een ansichtkaart die dateert van rond 1900.

Op deze foto is de afdamming van de Kous te zien. Achter de dam ligt de Oostkous waar destijds de Keldermakerswerf nog was gevestigd. Vaag zien we het silhouet van molen De Hoop (?) op de achtergrond.

Hieronder een winterse foto uit 1927 van de voormalige scheepswerf van Bartel Wilton en de Schiehaven, gezien vanuit het westen. (Youtube bron)  Klik op de afbeelding voor een grote versie.

De Schiehaven in 1927, gezien vanuit het oosten. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.

Deze ingetekende luchtfoto uit 1904 geeft een goed beeld van de toenmalige verbinding met de Maas via de Ruigeplaat. Ten zuidwesten van Oud-Delfshaven zijn Wilton’s Machinefabriek en Scheepswerf zichtbaar.

Een foto uit 1925.

Van de havenhoofden is weinig als erfgoed overgebleven. Er is geen directe verbinding meer met de Maas en de scheepswerven zoals scheepswerven van De Hoog aan het Oosterhoofd en die van De Ridder op het Westerhoofd, de Keldermakerswerf aan de Oostkous en Bartel Wilton op de Ruigeplaat zijn verdwenen. 

Na de aanleg van de Coolhaven en Parkhaven was de nieuwe scheepvaartverbinding naar de Maas een feit. In 1966 werd de Schiemond-verbinding via de Ruigeplaatsluis dichtgestort, zoals is te zien op de foto hieronder. Dit viel samen met de noodzakelijke ophoging van de zeedijken. De in 1953 door een stormvloed veroorzaakte  watersnoodramp had de noodzaak van structurele dijkverzwaring aangetoond.

De drie hoofden verloren hierbij hun havenfunctie. Delfshaven was daarna niet langer een zeehaven.

Vanwege de moutmolen “De Distilleerketel” levert het Middenhoofd, gezien vanaf de Westzeedijk (op de plaats die ooit de Ruige Plaat heette) nog een aardig plaatje op. Links achter deze molen steekt de scheefgezakte en geblakerde stomp van de molen “Vertrouwen” aan de Schans boven de nieuwbouw uit. 
Op de plaats van de Middenkous, het water op de voorgrond dat gelukkig niet werd gedempt voor stadsuitbreiding, stroomde ooit de Maas. Het water doet nu dienst als haventje voor kleine plezierjachten.

Op en naast de havenhoofden waren de vorige eeuwen diverse scheepswerven te vinden.

Deze pagina behandelt de geschiedenis alle Delfshavense bruggen en sluizen.