Hieronder diverse plattegronden van Delfshaven. De bovenste kaart laat het stadsdeel zien zoals het nu is. Tegenwoordig worden kaarten vervaardigd aan de hand van luchtfoto’s. Die luxe had men in vervlogen eeuwen niet. Er valt dan ook enige afwijking te bespeuren in de verschillende kaarten. Het is een veilige aanname om de Schielands Hoge Zeedijk als referentiepunt aan te houden. Dergelijke infrastructuren houden lang stand omdat ze een duurzame basis vormen voor bewoning, transport en bebouwing.

20e eeuw – Geannexeerd Delfshaven

Een uitsnede uit een kaart uit 1925, met een ter hoogte van de Oranje Nassaustraat ingedamd Achterwater. De oude Aelbrechtsbrug is reeds vervangen door de nieuwe, bij de aanleg van de Schiedamseweg in 1910. Die donkere driehoek op de kaart was het Piet Heynplein, voordat de Achterhaven niet lang daarna werd doorgetrokken naar de in 1933 gereed gekomen Coolhaven. Klik op de kaart voor een grotere versie.

19e eeuw – Delfshaven als zelfstandige stad

Delfshaven rond 1900. Vergelijk met de kaart hieronder hoe voortvarend Rotterdam na de annexatie in 1886 was met het volbouwen van de tussliggende polders. Dit is een uitsnede van de grote gedetailleerde kaart van Rotterdam die te vinden is op de website van het Stadsarchief Rotterdam. Op die kaart is het mogelijk ver in te zoomen.

Een gedeelte van een kaart van Rotterdam van J. Oprel uit 1884, een paar jaar voor de annexatie door Rotterdam. Het geeft de oppervlakte aan van de gemeente Delfshaven van 1812 tot 1886. Dat was haar periode als zelfstandige stad. Wat er buiten viel heb ik donkerder gemaakt. De op de kaart ingetekende rooilijn lijkt later rood te zijn ingekleurd als annexatielijn. 

In 1874 werd de sluis in de inmiddels ingedijkte Ruigeplaat gebouwd en het water van de tussenliggende Kous afgedamd, zodat de havens en kades niet langer in open verbinding stonden met de Noordzee. Het buitendijkse deel van Delfshaven werd daarmee voor de toekomst gevrijwaard van overstromingen door hoge zeewaterstanden. Klik op de kaart voor een grotere versie of ga naar het Stadsarchief van Rotterdam voor het origineel.

Delfshavens’ wijkindeling in de zelfstandige periode van 1812 tot 1886

Van personen die op zoek zijn naar de geschiedenis van hun voorouders, krijg ik soms de vraag waar een bepaald wijknummer te vinden is. Ze beschikken dan over een wijkadres dat bestaat uit een nummer en een getal. Ondrstaand is wat ik tot nu tot heb kunnen achterhalen.

Via de historicus drs J.J.E. Blok, auteur van “Delfshaven 1812 tot 1886 – de stad, de armenzorg“, heb ik vernomen dat de Delfshavense wijken als volgt waren ingedeeld.
A  Ruigeplaat
B  Oud Delfshaven, dus het gebied rond de havens en de sluis en de Schie
C  Beukelsdijkse Polder, dus de noordoosthoek bij Blijdorp
D  Schoondeloo (gedeeltelijk)
E  … vermoedelijk de zuidoosthoek van het geboed ten oosten van de Achterhaven.
F  Bebouwing langs en tussen het blok (Nieuwe) Binnenweg en Kruiskade / Middel Watering.
G  Bebouwing langs en tussen Kruiskade / Middel Watering en Beukelsdijk (huidige Weena)

Het toegevoegde getal was het huisnummer.

Drs Blok heeft dit onderzoek naar de wijken gedaan in het Stads Archief Rotterdam. Hij vond wat hij zocht, met behulp van een studiezaalmedewerker, in archief toegang 3, Archieven van de plaatselijke besturen van Delfshaven en Schoonderloo 1390 – 1886, inventaris 753. Lijsten van de bevolking volgens de wijken 1817 – 1853 en inventaris 754 1865 – 1884. Er is op het wijknummer te zoeken naar personen.


toevoeging d.d. 11-04-2018

Mijn dank gaat uit naar de heer J. Verkamman, Medewerker Dienstverlening Stadsarchief Rotterdam, die aangaande de kwestie van de oude wijkindeling voor mij het volgende over Wijk E heeft opgezocht: 

“Het is me helaas niet gelukt, een plattegrond of een beschrijving van de wijkverdeling van Delfshaven te vinden. In het bevolkingsregister wordt in de alfabetisch op familienaam ingedeelde delen bij de adressen vaak, behalve de wijkaanduiding, ook een straatnaam genoemd. Ik heb echter een heel klein steekproefje gedaan waaruit blijkt dat juist bij wijk E meestal geen straatnaam wordt vermeld.

Er is in het archief van de voormalige gemeente Delfshaven een “huisregister” aanwezig uit het 3e kwart van de 19e eeuw (documentnummer 3_751). Dat geeft een opsomming van alle huizen, op wijknummer, met daarbij verwijzingen naar delen en pagina’s van het bevolkingsregister waar de bewoners van de betreffende adressen te vinden zijn. Wijk E begint op de Rotterdamsedijk (nrs 1 en 2). Daarna volgt de Lange Dijkstraat (nrs 3 t/m 26), de Nieuwe haven oostzijde (nrs 27 t/m 44), de Waaldijk (nrs 45 t/m 55), Schoonderloo (nrs 56 t/m 98), Bontepaal (nrs 99 t/m 121), opnieuw Schoonderloo (nrs 122 t/m 150), en weer de Rotterdamsedijk (nrs 151 t/m 155).”

Een ieder die zoekt naar de voormalige woning van zijn of haar voorouders, zal er echter rekening mee moeten houden, dat bitter weinig panden uit deze periode voor de sloophamer gespaard zijn gebleven. De Rotterdamse bestuurders waren nooit zo begaan met het geannexeerde Delfshavense erfgoed.

1870 – Klik op de kaart van J. Kuyper – 1865-1870 voor een iets grotere versie. In 1850 werd de Nieuwe Haven tussen de Kolk en de Lange Brug (bij de Oranje Nassaustraat) ingedamd. Dat havendeel werd ook wel Achterwater genoemd, naar de weg die er achterlangs liep. Die dam kreeg een park met bomen, de Plantage, en daarop kwam in 1870 het ronde Piet Heynsplantsoen met middenin Heyn’s standbeeld.

.

Op de Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is een gedetailleerde kaart te downloaden onder de titel: Kadastrale kaart 1811-1832: minuutplan Delfshaven, Zuid Holland, sectie A, blad 01. Deze kaart van Delfshaven (toen een zelfstandige stad), toont ons diverse oude straatnamen.

Op deze uitsnede (Kadastrale-kaart-1811-1832-Delfshaven-uitsnede.jpg) van bovengenoemde kaart heb ik de meest ingrijpende topografische veranderingen in de 20e eeuwse gemarkeerd: De aanleg van de Schiedamseweg in 1910, de Coolhaven tussen 1922 en 1933 en de doorbraak naar de Achterhaven dwars door de Havenstraat in de jaren zestig. NB. De door mij ingekleurde delen zijn puur de nieuwe weg- en waterverbindingen, dus niet de bijbehorende kades, kade wegen, taluden, etc. of de afbraak van wat er verder bij deze herstructureringprocessen in de weg stond.

Een 19e eeuwse kaart met al dan niet verdwenen molens past niet in de pagina-layout dus die is hier te bestuderen. De Schiedamseweg is er ter oriëntatie ook op aangegeven.

18e eeuw

Helaas geen kaarten uit deze periode

17e eeuw

Een gedetailleerde kaart uit 1660 (bron SAR). Wat opvalt is, dat de breedte van de Achterhaven en het Achterwater hier royaler is ingeschat dan op de vroegere kaarten hieronder. Klik op de kaart voor groter. 

Het is op deze kaart nog niet ingetekend, maar vanaf het begin van de 18e eeuw begon de Maas ernstig te verzanden. Vlak voor Delfshaven groeide langzaam maar zeker een zandplaat, de Ruigeplaat, die de scheepvaart in steeds grotere mate hinderde. Volgens F.J. Kleijn liep al rond 1750 een schip zo hevig aan de grond op deze ondiepte dat het niet meer te redden was.

1652 – De volledige versie (in kleine onderdelen te downloaden) van deze kaart van het “Hooge Heemraedtschap Schielandt” vindt u op de website van historisch Schieland.

Joan Blaeu, Delfshaven – 1649 – Klik hier voor een grotere versie in zwart wit.

1610 – kaart van Schiedam-Delfshaven-Rotterdam. De volledige Collectie Bodel Nijenhuis, met onder andere kaarten van het Hoogheemraadschap Schieland vindt u bij de bijzondere collecties op de website van de  Universiteit Leiden. Op deze kaart is ook de in 1601 aangelegde Buizenwaal ingetekend.

16e eeuw

In 1573 maakte Jan Janszn Potter deze kaart, met zijn voorstel voor de aanleg van verdedigingswerken. Dat was een jaar nadat de inval in Delfshaven door de Spaanse troepen had plaatsgevonden.

De kaart hierboven is een fragment van een grote kaart van de ambachten Schoonderloo, Cool en Beukelsdijk. De kaart werd volgens het SAR in 1569 vervaardigd door de tekenaar Harry Hagenaar.  
Op 14-08-2018 scheef Willem Janssen echter in het gastenboek: “Zojuist kom ik deze kaart, in zwatwit, tegen in ‘De Geschiedenis van Rotterdam dl. I’ van Hazewinkel, blz. 140. In het bijschrift wordt vermeld dat de kaart een kopie is uit 1937 van een kaart getekend door de landmeter Coenraat Oelofssen ca. 1560.”

Willem Janssen (via het gastenboek) heeft ontdekt dat het een kopie is uit 1937 van een kaart, getekend door landmeter Coenraat Oelofssen ca.1560. Op de plaats van de standerdmolen (links onderin) is in 1601 de Buizenwaal aangelegd.

1540 – Deze kaart toont torensluizen aan beide zijden van de Kolk, en de Anthonyskapel. Beneden aan de tekening loopt de Zeedijk naar Schiedam en naar boven gaat het richting Rotterdam. De binnendijk van de Schie loopt uiteraard mee naar Delft. Bij de Schiemond staat visnetten afgebeeld, het is dan ook een kaart over de riviervisserij nabij Delfshaven. Het is goed te zien dat de Achterhaven aanvankelijk niet veel meer was dan een soort inham met een aanlegkade. Door het gestaag aanslibben van land, terwijl de haven uiterdaard werd open gehouden, breidde deze zich steeds verder uit in de Maas. Wat op latere kaarten goed is waar te nemen. Klik op de kaart voor de volledige kaart in een nieuw venster.

De sluizen hebben een torenopbouw met het mechanisme om de sluisdueren op te hijsen. In 1594 werd dit overwulfde sluistype vervangen door een grotere sluis zonder opbouw om de volgeladen schepen een betere doorvaart te bieden. De restanten van de Aelbrechtssluis zijn in 1910 opgegraven en in kaart gebracht. 
Dat is te zien op de pagina over De kop en de sluis rond 1900

Drie-schieënkaart uit 1512 – Klik op de kaart voor groter en tel de Schieën. Inderdaad, het zijn er vier. Dit is, voor zover bekend, de oudste kaart van Delfshaven. De beschrijving heb ik onderaan de grotere kaart gezet.

De Maas en de Merwe (Merwede) in 1100 – Klik op de kaart voor een vergroting. Op de pagina “INLEIDING” wordt uiteengezet waarom we op oude kaarten de naam Merwe in plaast van (Nieuwe) Maas tegenkomen.

Verder is dit Delfshaven in Google Maps. De pagina MAPS geeft een, met behulp van Google Maps samengesteld, overzicht van satelietfoto’s. Het toont tevens het verschil tussen Delfshaven rond 1900 en Delfshaven in 2006.